TUTORIAL IT

Halihaz?rda dünyan?n tek süper gücü kabul edilen Amerika Birle?ik Devletleri’nin d?? politika tercihleri ve bu politikan?n belirlenme süreci, y?llard?r akademik çal??malar ve medya tart??malar?n?n odak noktalar?ndan birisi olmay? sürdürmektedir. Bu yaz?da, çe?itli akademik kaynaklar ?????nda, ABD’nin d?? politikas?n?n belirlenme ve uygulanma sürecine dair farkl? yakla??mlar? ele alacak ve bu süreçte rol oynayan aktörlerin a??rl?k derecelerini tartmaya çal??aca??m.

Amerikan D?? Politikas?’n?n yap?m süreciyle ilgili olarak 3 farkl? teorik yakla??m bulunmaktad?r.

1-) Neoliberalizm ve Örgütlü Yap?lar: Bu yakla??mda, liberal bir ekonomik ve siyasal sisteme sahip olan ABD’de, örgütlü i?veren ve i?çi gruplar?n?n siyasal aktörler üzerindeki etkisi ön planda tutulmaktad?r.[1] Bu noktada, örgütlü i?veren gruplar? ve sermaye kesimleri daha avantajl? gözükmesine kar??n, say?ca daha fazla olan çal??an kesimler de, örgütlü mücadele etmeleri halinde d?? politikan?n yap?m sürecine büyük etkide bulunabilirler. Zira unutulmamal?d?r ki, ço?unluk seçim sistemine ve Ba?kanl?k modeline dayal? olan Amerikan siyasal düzeninde, “kazanan her?eyi al?r”. Bu nedenle, Ba?kan ve Ba?kan adaylar?, i? çevreleri kadar, oy deposu durumundaki emek gruplar?n?n da tercihlerini dikkate almak zorunda kal?rlar.  Demokrasiye uygun olan bu yakla??mda, demokrasi daha çok örgütlü gruplar?n pazarl?k ve mücadelelerinin sonucu gibi görülmekte ve Marksist s?n?fsal yakla??m paradigmas? kullan?lmaktad?r.

2-) Epistemik Gruplar ve Uzmanlar: D?? politikan?n son y?llarda giderek daha karma??k ve uzmanl?k gerektiren bir disipline dönü?mesi ve dü?ünce kurulu?lar?n?n ?srail ve ABD’den ba?layarak tüm dünyada önemli bir güç ve endüstri haline gelmesi nedeniyle, Amerikan D?? Politikas?’nda epistemik gruplar ve uzmanlar?n giderek önemli bir aktör haline geldi?ini iddia eden teorik yakla??mlar da mevcuttur.[2] Bu yakla??m, son y?llarda giderek güçlenen, ancak demokrasiye baz? noktalarda kar??t alg?lanabilecek elitist (seçkinci) bir bak?? aç?s?n? ortaya koymaktad?r.

3-) Ortalama Seçmen ve Kamuoyu: Amerikan D?? Politikas?’n?n yap?m sürecine dair bir di?er teorik yakla??m ise, Amerikan D?? Politikas?’n? özgür bireyler üzerine in?a edilmi? Amerikan demokrasisine dayand?rmaktad?r.[3] Bu yakla??ma göre; hükümetler ve kilit karar al?c?lar, Amerikan halk? ve kamuoyunun ortalama görü?üne uygun ?ekilde bir d?? politika belirlemeye gayret ederler. Bu yakla??m?n birinci modelden fark? ise, demokrasiyi örgütlü gruplardan ziyade, özgür ve rasyonel bireyler olarak ele alan liberal paradigmay? kullanmas?d?r.

James Rosenau’ya göre; bir ülkenin d?? politika yap?m sürecinde etkili olan 5 farkl? tipte de?i?ken vard?r. Bunlar; (1) sistemde kritik konumda olan bireyler, (2) bu bireylerin üstlendikleri roller, (3) hükümetlerin tercihleri, (4) halk?n sosyal e?ilimleri ve (5) sistemik/uluslararas? de?i?kenler olarak ayr??t?r?labilir.[4]

Sistemik etkenler (5), asl?na bak?l?rsa dünyadaki tüm ülkelerin d?? politika yap?m süreçlerini belirler. Di?er ülkelerin izledikleri d?? politikalar ve bunun ABD’ye olan etkileri, ku?kusuz Amerikan D?? Politika tercihlerine de etki eder. Ancak Ishtiaq’a göre; bu durum, daha çok karar al?c?lar?n e?ilimlerini yönlendirme ?eklindedir ve temelde, iç dinamikler, Amerikan D?? Politikas?’n?n yap?m sürecinde daha bask?nd?r.[5]

?ç dinamiklere bak?ld???nda; Amerikan halk?n?n tercihleri ve kamuoyu e?ilimleri (4), ku?kusuz d?? politika yap?m sürecinde çok önemli bir etkendir. Elbette, bu demek de?ildir ki, önemli bir uzmanl?k alan? olan d?? politika, ABD’de tamamen Amerikan halk?n?n e?ilimlerine göre yönlendirilir. Ancak bir yönde kamuoyunda çok güçlü bir kanaat olu?ursa, karar al?c?lar?n buna ayk?r? hareket etmeleri çok zor hale gelebilir. Örne?in, Vietnam Sava??’n?n ve Irak Sava??’n?n ard?ndan Amerikan kamuoyunda ortaya ç?kan tepkiler, ABD’nin Nixon ve Obama dönemlerinde daha pasifist bir d?? politika izlemesine ve askerlerini baz? bölgelerden geri çekmesine neden olmu?tur. Kamuoyunu yönlendirebilme becerisi nedeniyle, medya konusu da bu noktada ön plana ç?kmaktad?r.

Hükümetler (3), ku?kusuz d?? politika yap?m sürecinin en önemli aktörleridir. Bu noktada, ABD Ba?kan? ve kabinesi, daha sonra da Senato ön plandad?r. Ancak D?? ??leri ve Savunma Bakanl?klar? ve Harry S. Truman taraf?ndan 1947 y?l?nda kurulan Milli Güvenlik Kurulu da (National Security Council), d?? politika yap?m sürecinde oldukça etkili yap?lard?r.[6] Bu kurumlar, anayasan?n verdi?i yetki do?rultusunda Amerikan halk? ve devleti için en faydal?/do?ru tercihleri yapmaya gayret ederler.

1788 tarihli Amerikan Anayasas?[7], d?? politika sorumlulu?unu asl?nda büyük oranda federal hükümete (ABD Ba?kan? ve onun Bakanlar Kurulu) vermi?tir.[8] Anayasan?n 1. maddesinin 10. bendinde “eyaletler herhangi bir antla?ma, ittifak, veya konfederasyon anla?mas? yapmayacak” ve “ba?ka bir eyalet veya yabanc? bir devletle anla?ma veya sözle?meye girmeyecek, ya da bilfiil i?gal edilmedi?i veya bir gecikme kabul etmeyecek kadar yak?n bir tehlike olmad??? takdirde, sava?a girmeyecektir” gibi ifadelerle, federal bir sistem kurulmas?na kar??n, eyaletlerin yetkileri net bir ?ekilde k?s?tlanm??t?r.

Ancak federal hükümet (Ba?kan), d?? politika yetkilerini, ABD Kongresi’ni olu?turan 2 Meclis’ten biri olan (di?eri Temsilciler Meclisi) Senato ile payla?maktad?r. Anayasan?n 2. maddesinin 2. bendinde, bu durum ?öyle ifade edilmi?tir; “Ba?kan, Senato’nun tavsiye ve r?zas? ile, ve mevcut senatörlerin üçte ikisinin onay? ile, antla?malar yapma yetkisine sahip olacak; ve büyükelçileri, di?er diplomatik ki?i ve konsoloslar?, Yüksek Mahkeme yarg?çlar? ile bu Anayasa’n?n öngörmedi?i ve yasalarla kurulacak Birle?ik Devletleri makamlar? için bütün görevlileri önerecek ve Senato’nun tavsiye ve r?zas? ile bunlar?n atamalar?n? yapacakt?r”. Dolay?s?yla, ka??t üzerinde ABD Ba?kan? ve kabinesi ile Senato d???nda, Amerikan D?? Politikas?’n? belirleyebilecek ba?ka bir aktör yoktur. Ancak pratikte, ba?ta Temsilciler Meclisi olmak üzere birçok farkl? aktör (Amerikan Ordusu, Merkezi Haberalma Te?kilat?-CIA, Wall Street ve finans gruplar?, büyük ?irketler ve farkl? sektörlerin lobi ve bask? gruplar?, ABD’nin i?birli?i içerisinde oldu?u farkl? sosyal grup ve devletler, Amerikan halk?n? yönlendiren önemli medya kurumlar?) Amerikan D?? Politikas?’n?n yap?m sürecini do?rudan etkilemektedir. Zira George Washington’?n da bir defas?nda söyledi?i gibi, “Amerikan D?? Politikas?, ‘ayd?nlanm??’ (enlightened) kamuoyu” görü?lerinden etkilenmektedir.[9]

Amerikan D?? Politikas? demek, öncelikle -ama kesinlikle tamamen de?il- ABD Ba?kan? demektir. Ancak Amerikan Anayasas?’nda Ba?kan’a verilen d?? politika yetkileri, çok kapsaml? bir ?ekilde ifade edilmemi?tir. Ba?kan için say?lan öncelikli yetkiler; yabanc? büyükelçileri kabul etmek, af ilan etmek ve Kongre’nin ç?kard??? yasalar do?rultusunda yürütme görevini ifa etmektir.[10] Anayasan?n 1. maddesinin 11. bendinde belirtildi?i üzere, en önemli d?? politik yetki say?labilecek sava? ilan etme sorumlulu?u bile, Amerikan siyasal sisteminde yaln?zca Kongre’dedir. Lakin sava? durumunda Ba?komutan olan ABD Ba?kanlar?, geçmi?te birçok kez Kongre resmen sava? ilan etmeden ülkelerini sava?a sokmu?lard?r. Kore Sava?? (1950-1953), Vietnam Sava?? (1957-1975) ve Körfez Sava?? (1991) ve Irak Sava?? (2003), Kongre taraf?ndan resmen ilan edilmemi? sava?lar aras?ndad?r.

Uluslararas? anla?malar yapma ve büyükelçileri atama gibi do?rudan d?? politikay? ilgilendiren baz? yetkileri de elinde bulunduran ABD Ba?kan?, buna kar??n, bu yetkileri de Senato ile payla?mak zorundad?r. Ayr?ca Kongre’nin “impeachment” yetkisi ile ABD Ba?kan?’n? görevinden uzakla?t?rma yetkisi bulunurken, Ba?kan’?n Kongre’yi feshetme yetkisi yoktur. Dolay?s?yla, Amerikan tipi Ba?kanl?k sistemi, demokratik teammüllere uygun ve s?n?rland?r?lm?? bir Ba?kanl?kt?r.

Bütün bunlara kar??n, Amerikan D?? Politikas?’na öncülük etme rolü, kesin bir ?ekilde Ba?kan’dad?r. Senato’nun uluslararas? anla?malar konusundaki denetim yetkisi, Ba?kanlar?n keyfi uygulamalar?n? önlemek amac?yla dü?ünülmü? bir önlemdir. Bu noktada, Senato’nun onay? için 2/3 ço?unluk oyu gerekti?i (100 senatörden en az 67’sinin onay?) de hat?rlat?lmal?d?r.[11] Senato’nun onay (r?za) yetkisi d???nda, tavsiye yetkisini kullanarak anla?malarda de?i?iklikler isteme/yapma hakk? da vard?r.[12]

ABD Kongresi’nin Amerikan D?? Politikas?’na etkisi, ka??t üzerinde görülen Senato yetkilerinden daha fazlad?r. Vietnam Sava??’nda ya?anan fiyasko sonras?nda Ba?kanlara duyulan güvenin azalmas?, 1970’lerdeki Watergate Skandal? ve son olarak Bill Clinton dönemindeki Lewinsky Skandal? gibi olaylar, ABD Ba?kanlar?n?n prestijlerini azaltm??t?r. Nitekim 1950 ve 1960’larda pek nadiren Ba?kanlar?n d?? politik tercihleriyle çeli?en yasalar yapan Kongre, 1980’lerden itibaren bu konuda daha etkili davranm??t?r.[13] Örne?in, oldukça ba?ar?l? geçti?i kabul edilen Ronald Reagan döneminde bile, ABD Kongresi Reagan’?n anti-balistik füze anla?mas?n? yeniden yorumlamas?n? reddetmi?, El Salvador ve Nikaragua konular?nda Ba?kan’?n elini kolunu ba?layan k?s?tlamalar yapm?? ve hatta Güney Afrika’ya yapt?r?mlar konusunda kendi iradesini Ba?kan’a kabul ettirmeyi ba?arm??t?r.[14] Kongre’nin Ba?kan’la en uyumlu gözüktü?ü konu, Ba?kanlar?n ald??? güç kullan?m? kararlar?d?r. Böyle durumlarda, Kongre’nin Ba?kan karar?yla daima uyumlu davrand??? görülmektedir.[15]

Kongre’nin d?? politikaya etkisi tart???l?rken, elbette ABD’deki iki partili siyasal sistem de masaya yat?r?lmal?d?r. ABD’deki Cumhuriyetçi-Demokrat ayr??mas? üzerine kurulu olan iki kutuplu siyaset, zaman zaman partizan politikalar? a?an ortak normlar?n olu?mas?na izin vermekte, ancak zaman zaman da partilerin politika ayr??mas? taban tabana z?t hale gelebilmektedir. ABD Ba?kan? Barack Obama’n?n, P5+1 ülkelerinin kat?l?m?yla ?ran ?slam Cumhuriyeti ile bu y?l içerisinde yapt??? nükleer anla?maya Cumhuriyetçi Parti üyelerinin gösterdi?i tepkiler, bu duruma iyi bir örnektir.

Sonuç olarak, Amerikan D?? Politikas?’n?n belirlenmesinde en kritik iki kurumun Ba?kan ve kabinesi ile ABD Kongresi (özellikle Senato) oldu?u vurgulanmal?d?r. Ancak gerek Ba?kan’?n karar alma süreci, gerekse de Senato’nun denetim sürecinde, kamuoyunu ve karar al?c?lar? yönlendiren di?er faktörler de gözden kaç?r?lmamal?d?r. Bunlar, ikinci derecede gözükmesine kar??n, çok etkili olabilen kurumlard?r. Amerikan Ordusu, Amerikan istihbarat te?kilat? olan CIA, siyasete yön veren önemli lobi gruplar? ve think-tankler ve ABD ile ekonomik, siyasi ve askeri ili?kileri güçlü olan di?er devletler, bunlar aras?nda say?labilir. Bu di?er aktörler, ba?ka bir yaz?da daha detayl? olarak incelenecektir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?

[1] Lawrence R. Jacobs & Benjamin I. Page, “Who Influences U.S. Foreign Policy?”, Institute for Policy Research Northwestern University Working Paper Series, s. 2.

[2] Lawrence R. Jacobs & Benjamin I. Page, “Who Influences U.S. Foreign Policy?”, Institute for Policy Research Northwestern University Working Paper Series, s. 3.

[3] Lawrence R. Jacobs & Benjamin I. Page, “Who Influences U.S. Foreign Policy?”, Institute for Policy Research Northwestern University Working Paper Series, s. 4.

[4] Ishtiaq Hossain (2009), “American Foreign Policy: Dynamics of Domestic Sources” içinde American Foreign Policy & The Muslim World (editörler: by Dr. Ishtiaq Hossain & Dr. Mohsen Moh’d Saleh), Al-Zaytouna Center, s. 32.

[5] Ishtiaq Hossain (2009), “American Foreign Policy: Dynamics of Domestic Sources” içinde American Foreign Policy & The Muslim World (editörler: by Dr. Ishtiaq Hossain & Dr. Mohsen Moh’d Saleh), Al-Zaytouna Center, s. 33.

[6] Ishtiaq Hossain (2009), “American Foreign Policy: Dynamics of Domestic Sources” içinde American Foreign Policy & The Muslim World (editörler: by Dr. Ishtiaq Hossain & Dr. Mohsen Moh’d Saleh), Al-Zaytouna Center, s. 43.

[7] Tamam? buradan okunabilir; http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/abd-anayasasi.pdf.

[8] Baker Spring (2011), “Who Makes American Foreign Policy?”, The Heritage Foundation, s. 3.

[9] Baker Spring (2011), “Who Makes American Foreign Policy?”, The Heritage Foundation, s. 4.

[10] Paul E. Peterson (1994), “The Presidents Dominance in Foreign Policy Making”, Political Science Quarterly, Cilt: 109, No: 2, Yaz 1994, ss. 219-220.

[11] Baker Spring (2011), “Who Makes American Foreign Policy?”, The Heritage Foundation, s. 7.

[12] Baker Spring (2011), “Who Makes American Foreign Policy?”, The Heritage Foundation, s. 8.

[13] James M. Lindsay (1992),”Congress and Foreign Policy: Why the Hill Matters”, Political Science Quarterly, Cilt: 7, No: 4, K?? 1992-1993, s. 609.

[14] James M. Lindsay (1992),”Congress and Foreign Policy: Why the Hill Matters”, Political Science Quarterly, Cilt: 7, No: 4, K?? 1992-1993, ss. 609-610.

[15] James M. Lindsay (1992),”Congress and Foreign Policy: Why the Hill Matters”, Political Science Quarterly, Cilt: 7, No: 4, K?? 1992-1993, s. 610.