TUTORIAL IT

Washington D.C.’de yeni kurulan[1] Çin Halk Cumhuriyeti orijinli tek think-tank (dü?ünce kurulu?u) olan ICAS (Institute for China-America Studies, Çin-Amerika Çal??malar? Enstitüsü)[2], Amerika Birle?ik Devletleri’ndeki think-tank endüstrisi hakk?nda 31 May?s 2016 tarihinde Alek Chance imzal? bir rapor yay?nlam??t?r. “Think Tanks in the United States: Activities, Agendas, and Influence” (ABD’deki Dü?ünce Kurulu?lar?: Aktiviteler, Ajandalar ve Etkileri) adl? rapor[3], Çin-ABD ili?kilerinin ba?ta Güney Çin Denizi’ndeki ihtilaflar ve dünya ekonomik liderli?i gibi konularda sorunlu bir dönemden geçti?i de dü?ünüldü?ünde, yak?ndan incelenmeyi hak etmektedir. Bu yaz?da, bu raporu Türkçe’ye özetleyerek çevirmeye çal??aca??m.

Rapora think-tank endüstrisinin ABD’de karar alma ve politika yap?m sürecindeki önemine dikkat çekerek ba?layan Chance, bu sektörün ABD’de 20. yüzy?l ba?lar?nda geli?ti?ini yazm??t?r. ABD’de günümüzde 1.830 civar?nda dü?ünce kurulu?u oldu?unu belirten Chance, tüm dünyada bu alanda yaln?zca 6.618 kurulu? oldu?unu söyleyerek, ABD’nin bu alandaki öncü konumuna dikkat çekmi?tir. Bu sektörün ABD’deki y?ll?k geliri ise 1 milyar dolar civar?ndad?r. Bu rakamlar, kimileri için çok da etkileyici olmasa da, Chance’e göre, ABD’deki think-tankler, politika yap?m ve karar alma süreçlerinde Amerikan yüksek ö?retim kurumlar?ndan bile daha etkili konumdad?r. Bunun sebebi ise, Amerikal? siyasetçiler (yasa yap?c?lar) ve think-tankler aras?nda, y?llar içerisinde güçlü bir ba??ml?l?k ili?kisinin kurulmu? olmas?d?r. Brookings, CFR (Council on Foreign Relations) ve Carnegie Endowment gibi köklü kurulu?lar “ö?rencisiz üniversite” olarak de?erlendirilen sayg?n kurumlar olmas?na kar??n, Amerikan think-tanklerinin yap?lar? birbirinden oldukça farkl?d?r. Nitekim bu think-tankler aras?nda 290 milyon dolar geliri ve 2000 civar?nda çal??an? olan RAND Corporation gibi çok büyük kurumlar oldu?u gibi, birkaç çal??an?n yönetti?i ve gazetecilik-akademisyenlik-dü?ünce kurulu?u aras?nda bir yerde konumlanan -bütçeleri 1 milyon dolardan daha küçük- kurulu?lar da vard?r. ABD’de think-tanklerin bu derece önemli olmas?n?n en önemli sebebi ise, sivil bürokrasinin zaafiyeti ve parti disiplininin olmamas? nedeniyle, sistemde uzman ki?ilerin son derece gerekli olmas?d?r. Ayr?ca yay?n yapma zorunlulu?u hisseden akademisyenlerin aksine, ABD’de think-tank çal??anlar?n?n özgürce çal??abilmeleri, onlar? daha verimli ve alan?nda uzman ki?iler haline getirmektedir.

ABD’de ilk think-tank dalgas? 20. yüzy?l ba?lar?nda ya?anm??t?r. Bu dönemde kurulan think-tankler aras?nda Carnegie Endowment for International Peace (1910), Brookings Institution (1916), Hoover Institution (1919) ve Council on Foreign Relations (1921) vard?r. Bu kurulu?lar, kendilerini siyasi etkiden uzak tutmay? ba?arm?? ve farkl? fikirlere yer veren demokratik yap?lar? sayesinde yasa ve politika yap?c?lar için sayg?n kurulu?lar haline gelmi?lerdir. Bu dönemde özellikle Büyük Buhran’?n nedenleri üzerine yap?lan çal??malarla ve ekonomik krize yönelik çözüm önerileriyle dikkat çeken birinci nesil Amerikan think-tankleri, ?kinci Dünya Sava?? sonras?nda ABD’nin yeni d?? politikas?na paralel olarak daha önemli roller üstlenmi?lerdir. Örne?in, Brookings Marshall Plan?’na yön verirken, CFR de ABD’nin Sovyetleri çevreleme politikas?na büyük ölçüde yön veren kurulu? olmu?tur. ABD Hava Kuvvetleri, think-tanklerin önemi ve ABD’nin yeni ve küresel çaptaki d?? politika anlay???n?n gerektirdi?i uzmanl???n fark?na vararak, 1945 y?l?nda RAND’? kurmu?tur. RAND ve benzeri dü?ünce kurulu?lar?, ABD’nin ikinci nesil think-tankleri olmu?tur. 1973 y?l?nda Heritage Foundation’?n kurulmas? ise, ABD tarihi aç?s?ndan bir di?er önemli dönüm noktas? olmu?tur. Serbest giri?imcilik ve muhafazakâr de?erlerin korunmas? amac?yla siyasetçilere kapsaml? raporlar haz?rlamak için kurulan Heritage, modern dü?ünce kurulu?lar?n?n ilk örneklerinden olmu?tur. Heritage, iki yönüyle önceki dü?ünce kurulu?lar?ndan daha farkl?d?r. ?lk olarak, Heritage, think-tanklerin çal??ma alanlar?n? çok geni?letmi? ve daha çok savunma politikas? ve d?? politika ile s?n?rl? olan think-tanklerin tüm siyasi konularda raporlar yazabilmesini sa?lam??t?r. ?kinci olarak, Heritage, tarafs?z think-tank tarz?n? sona erdirmi? ve muhafazakâr ve milliyetçi de?erlerin korunmas? konusunda taraf olan ve bu alanda çok daha a??r basan dü?ünce kurulu?lar? ekolünü ABD’de ba?latm??t?r. Nitekim bir ara?t?rmaya göre, bugün de ABD’deki sa?/muhafazakâr dü?ünce kurulu?lar?, sol/liberal dü?ünce kurulu?lar?n?n 3 kat? oran?ndad?r. 1980 y?l?ndan beri, ABD’deki dü?ünce kurulu?lar?n?n say?s? h?zla artmaktad?r. Ancak bu e?ilim, siyasi/ideolojik e?ilimli dü?ünce kurulu?lar?n?n da h?zla artmas?na neden olmu?tur.

Alek Chance, raporunun sonraki bölümünde Amerikan think-tank endüstrisi hakk?nda önemli baz? istatistiklere yer vermektedir. Buna göre;

Peki, think-tankler ne i? yapar? ABD özelinde, think-tanklerin siyaset yap?m?nda çok önemli bir yeri vard?r. Örne?in, Cumhuriyetçi Parti ad?na Ba?kan seçilen Ronald Reagan, 1981 y?l?nda Beyaz Saray’a girerken, partiye yak?n en önemli dü?ünce kurulu?u olan Heritage Foundation, kendisine 2000 civar?nda farkl? konuda kapsaml? politika önerileri sunan inan?lmaz bir rapor haz?rlam??t?r. “Mandate for Leadership” adl? bu rapor, Reagan yönetimince adeta kutsal bir kitap olarak görülmü? ve politikalar?n belirlenmesinde kritik rol oynam??t?r. Öyle ki, Reagan ofisten ayr?l?rken, burada yaz?l? olan önerilerin yüzde 60’?n? gerçekle?tirmi?tir. Bugün de, kendi alan?nda uzman ki?ileri toplayan kaliteli think-tankler, Amerika’da özellikle d?? politika yap?m sürecinde çok önemli görevler üstlenirler. Siyasetçilere rapor yazan, dan??manl?k hizmeti veren ve çe?itli konularda kamuoyu olu?turulmas?na hizmet eden dü?ünce kurulu?lar?, ayn? zamanda gazeteciler ve medya kurulu?lar? için de hizmet verirler. Teknik bilgi odakl? içerik olu?turmakta zorlanan televizyon kanallar?, gazeteler, dergiler ve internet tabanl? haber siteleri, yay?nlar?nda think-tanklerin uzmanlar?na yer vererek, izleyicilerine ve okurlar?na daha kaliteli hizmet sunabilmektedirler. ABD’de, think-tanklerin halk e?itimi ve akademik aç?dan da önemli rolleri vard?r. Örne?in, CFR taraf?ndan yay?nlanan Foreign Affairs dergisi ve önceden Carnegie Endowment’?n yay?nlad??? Foreign Policy dergisi gibi yay?nlar, halk?n d?? politika alan?nda bilgilendirilmesi ve bu alanda üniversitelerde okutulan derslere güncel içerik sa?lanmas? aç?s?ndan da kritik derecede önemli roller üstlenmektedirler.

Think-tanklerin aktiviteleri kategorize edilirse, ?öyle bir tablo kar??m?za ç?kabilir;

ABD’de, think-tankleri yap?lar? itibariyle 4 ana kümede toplamak mümkündür. Bunlardan ilki, “ö?rencisiz üniversite” olarak adland?r?lan köklü ve sayg?n dü?ünce kurulu?lar?d?r. Bunlar, genelde tarafs?z ve partiler üstü olarak konumlanm?? ve devlet kat?nda büyük sayg? gören büyük dü?ünce kurulu?lar?d?r. ?kinci tip think-tankler, “government contractors” ad? verilen ve çe?itli konularda ABD’de devletten fon ya da ihale almaya çal??an daha küçük boyutta ve sadece belli konularda uzmanla?an kurumsal yap?lard?r. Üçüncü tip think-tankler, aktivistlerin olu?turdu?u ve belli bir konuda kamuoyu olu?turmak için kurulmu? bir nevi bask? grubu olarak çal??an dü?ünce kurulu?lar?d?r. Bu tip think-tankler, maddi kazançtan çok, belli siyasi/ideolojik konularla ilgilenirler. Örne?in, çevreci kurulu?lar ve think-tankler, rahatl?kla bu alana dâhil edilebilir. Dördüncü tip think-tankler ise, James McGann’?n “partizan” ad?n? verdi?i ve tamamen belli bir parti ekseninde hareket eden dü?ünce kurulu?lar?d?r. Örne?in, Heritage, Cumhuriyetçi Parti ile olan güçlü ba?lar? nedeniyle bu tip yap?da olan bir think-tanktir. Aktivistlerin olu?turdu?u üçüncü tip haricinde, tüm think-tanklerde, maddi/ekonomik ç?karlar ön plandad?r.    

Amerikan think-tankleri, genelde bir CEO ya da Ba?kan taraf?ndan yönetilen ve büyük kurumlarda yöneticilerinin maa?lar? 200.000 dolar ile 600.000 dolar aras?nda de?i?en yap?dad?r. Think-tanklerin, haliyle ara?t?rmac?lara ve uzmanlara ihtiyaçlar? vard?r. Amerikan think-tankleri, genellikle “senior fellows” ya da “resident fellows” ad? verilen ve uzun süreli kontrat imzalayan kendi akademisyen ya da uzman çal??anlar?n? istihdam etmektedirler. Ziyaretçi (visiting) ya da “non-resident fellow” çal??anlar ise, geçici süreyle ve bir konuda ara?t?rma yapmas? ve rapor yazmas? için kuruma dâhil edilen akademisyenlerdir. Bu tip akademisyenler maa?l? olarak çal???rken, “adjunct fellows” ad? verilen bir grup uzman ve akademisyen de, bu tip kurumlarda ücretsiz olarak çal??maktad?rlar. Ayr?ca think-tanklerde ara?t?rma asistanlar?, editörler ve bloggerlar gibi çok farkl? tipte maa?l? çal??anlar bulunmaktad?r. Brookings ve CSIS gibi geleneksel think-tankler kadrolu akademisyen ve uzman ara?t?rmac?lara a??rl?kla yer verirken, daha küçük think-tanklerde blogger ya da yerinden bilgi sa?layabilen akademik derecesi olmayan ki?iler de önemli roller üstlenebilirler.    

Think-tanklerin finanse edilmesi de çok önemli bir konudur. Brookings ve Carnegie gibi baz? kurumlar ba???lar ve vak?f gelirlerine dayan?rken, RAND gibi baz? kurulu?lar da mü?terilerinden gelen kontrata dayal? gelirler sayesinde ayakta kalmaktad?rlar. RAND, 2013 y?l?nda 300 milyon dolara yakla?an geliriyle, bu alanda istisnai bir ba?ar? örne?idir. Ayr?ca ideolojik aç?dan da Amerikan think-tanklerini s?n?fland?rmak mümkündür. Örne?in, Heritage ve Hoover Institution gibi kurumlar muhafazakâr/sa? de?erleri savunurken, Carnegie ve Brookings sol/liberal de?erleri savunmaktad?r. CFR daha merkezde bir kurum olarak dikkat çekerken, CSIS, Washington Institute ve RAND ?l?ml?/merkez sa?, Cato Institute özgürlükçü (liberter) ve CAP (Center for American Progress) sol (progressive) çizgidedir.

Amerikan think-tanklerinin etki alan?na bak?ld???nda ise, ?öyle bir durum kar??m?za ç?kmaktad?r;

ABD’de ve dünyada think-tanklerin ilerleyen y?llarda daha da fazla önem kazanaca?? ortadad?r. Medyan?n geli?mesi ve küreselle?me ve sosyal medya sayesinde ba?layan bilgi bombard?man?, bu bilgileri süzüp anlaml? hale getirecek kalifiye personel ihtiyac?n? ortaya ç?karm??t?r. Zaten devlet görevlileri ve üniversite personelinin geleneksel rolleri nedeniyle bu alanda yetersiz kalmas?, think-tankleri serbest piyasa ekonomisi ko?ullar?nda do?al olarak ortaya ç?karm?? ve bugün de daha da geli?melerine neden olmaktad?r. Ancak ABD özelinde, kutupla?an siyaset nedeniyle think-tanklerin de eskisinden farkl? olarak giderek daha fazla kutupla?abilece?i dü?ünülebilir. Maddi zorunluluklar da, think-tanklerin tamamen tarafs?z yay?n yapmalar?n? imkâns?z hale getirmektedir. Bu nedenle, think-tank ve lobi faaliyetlerini önemsemek, ancak bunun madalyonun sadece bir yüzü oldu?unu ak?lda tutmak gerekir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?

[1] http://foreignpolicy.com/2016/07/07/beijing-establishes-washington-dc-think-tank-south-china-sea/.

[2] Web sitesi için; http://chinaus-icas.org/.

[3] Raporun tamam? buradan okunabilir; http://chinaus-icas.org/wp-content/uploads/2016/05/ICAS-Report-2016-Think-Tanks-in-the-US.pdf.