TUTORIAL IT

Türkiye’de özellikle 1960’lar ve 1970’lerde do?mu? ve bu y?llarda çok etkili olmu? bir müzik türüdür Anadolu Rock… ?sminden anla??labilece?i üzere, bu tarz, Anadolu ezgilerinin damgas?n? vurdu?u Türk Halk Müzi?i türü ile daha çok Bat? ülkelerinde 1950’lerden ba?layarak geli?en ve zaman içerisinde tüm dünyada popüler olan Rock’n Roll müzi?in sentezlenmesine dayal? melez bir müzik ak?m?d?r. Türkiye’de ba?ta Bar?? Manço olmak üzere, Cem Karaca, Erkin Koray, Fikret K?z?lok, Ersen ve Dada?lar, Kurtalan Ekspres ve Mo?ollar gibi birçok önemli sanatç? ve grup yaratan Anadolu Rock ak?m?, ?imdilerde ünlü komedyen Cem Y?lmaz taraf?ndan çe?itli esprilere konu yap?lsa da[1], Türk siyasal tarihinin bu en hareketli ve protest döneminde ortaya ç?kan özel bir müzik türü olarak ciddi akademik çal??malara da konu olabilmektedir.[2] Bu yaz?da, Anadolu Rock müzi?i ve bu türün en önemli ve y?ld?z ismi Bar?? Manço hakk?nda bilgiler verilecek ve bu müzik türünün çok sevilmesi ve Manço’nun sanatsal ba?ar?s?n?n siyasal ve sosyolojik olarak yorumlanmas?na gayret edilecektir.

Anadolu Rock, 1960’lar?n modernle?en, h?zla sanayile?en ve ?ehirle?en Türkiye’sinde ço?u yurtd???nda bulunmu? ve e?itim alm?? bir grup gencin ba??n? çekti?i ve ilk olarak halk müzi?i t?n?lar?n?n rock enstrümanlar?yla icra edilmesiyle ba?lam?? olan Türkiyeye özgü bir müzik türüdür. Klasik halk türkülerinin elektro gitar ve di?er rock müzik enstrümanlar?yla yeniden yorumlanmas? ?eklinde ba?layan bu ak?m, halktan ve özellikle Türkiye genelinde gençlerden büyük ilgi görmeye ba?lay?nca, Anadolu de?erleri ve evrensel de?erlerin sentezi ?eklindeki mesajlar, farkl? k?l?k-k?yafet ve imajlar ve kendi olu?turdu?u sentez de?erlerle önemli bir ak?m haline gelmi?tir. Öyle ki, 1960’larda The Beatles gibi rock gruplar? tüm dünyay? kas?p kavururken, Türkiye’de de Bar?? Manço, Erkin Koray ve Cem Karaca gibi gelece?in büyük isimleri ilk plaklar?n? yay?nlamaya ba?lam??lar ve toplumdan büyük ilgi görmü?lerdir.

Siyasi aç?dan incelendi?inde, Anadolu Rock, modernle?me fikrinin alabildi?ine güçlü oldu?u bu y?llarda, Türk insan?nda yeniden Anadolu’ya dönü? ve ülkesini kalk?nd?rma hislerini ve dü?üncelerini do?urmu? ve hem sa?, hem de sol ideolojide yurtsever e?ilimleri güçlendirmi?tir. Bu sayede, yerli sanayinin geli?mesi, milli kalk?nma ve siyasal e?itlik gibi de?erler o y?llarda hem sa?, hem de sol siyasi partilerde etkili olmu?tur. Zira bu y?llarda, Türkiye’deki toplumsal dönü?üme paralel olarak Türk popüler müzi?i de büyük bir de?i?ime girmeye ba?lam??t?r ve art?k halk, sanatç?lardan da özgün ve yeni ?eyler duymak istemektedir. ??te bu ortamda, Anadolu Rock, 1970’lerin sonu ve 1980’lerin ba??nda Arabesk müzik patlayana kadar Türkiye’nin en etkili müzik türü olmay? ba?arm??t?r. Anadolu Rock müzi?inin bir di?er önemli boyutu ise, gelenekleri yok etmeden modernle?meyi savunan bir çizgide olmas? ve Anadoluya referans yaparken ba?nazl??? de?il, modernite ile sentezi savunmas?d?r. Bu durum, ?ark? sözlerinde ve sanatç?lar?n imajlar?nda net olarak görülebilir. Bunun o y?llarda siyasetteki izdü?ümünü ise rahmetli Bülent Ecevit gerçekle?tirmi?tir. Anadolu Rock türünü geli?tiren müzisyenler, birço?u yurtd???nda e?itim alm?? ve müzik konusunda gerçekten bilgili ve birkaç dil bilen kültürlü kimselerdir. Bu nedenle, yapt?klar? sanat ve olu?turduklar? çizgi, ciddi bir çal??man?n sonucudur ve alelade veya rastlant?sal bir ba?ar? de?ildir. Anadolu Rock türünün geli?mesinde, bulunduklar? Anadolu ?ehirlerden ç?karak yurtd???nda Bat?l? modern ülkelere giden ve daha sonradan buradaki de?erlerle kendi milli de?erlerini sentezlemeyi ba?aran öncü sanatç?lar?n büyük rolü olmu?tur. Bu isimler aras?nda belki de en unutulmaz ve ba?ar?l? olan? ise, hiç ku?kusuz, ölümsüz sanatç? Bar?? Manço’dur.

1943-1999 y?llar? aras?nda ya?ayan Bar?? Manço[3], Anadolu Rock müzik türünün kurucular?ndan ve efsanelerinden birisidir. Galatasaray Lisesi ve ?i?li Terakki Lisesi gibi okullar?n ard?ndan Belçika Kraliyet Akademisi’nde e?itim gören Manço, birçok dil bilen ve birçok farkl? dilde ?ark? seslendirebilen entelektüel bir isimdir. Bar?? Manço, ?ark?lar?, imaj? ve ki?ili?iyle Anadolu Rock türünün en sivrilmi? ismi ve bugün de ?ark?lar? severek dinlenen gerçek bir Türk müzik efsanesidir. Manço’nun imaj? birçok aç?dan dikkat çekicidir; zira kendisi, Rock müzi?in ve protest (muhalif) kültürün bir göstergesi olarak okunabilecek uzun saçlar?n?n yan?nda, gür b?y?klar?yla Anadolu insan? ve Türk erke?inin peder?ahi (ataerkil) özelliklerini de temsil eder niteliktedir. Bunun d???nda, çok say?daki yüzükleri ve her jest ve hareketiyle, Manço’da daima bir star kuma?? ve özgünlük vard?r.

?ark?lar?na Anadolu halk?n?n ya?ant?s?na dair birçok unsuru, hatta köydeki e?ekleri bile (Arkada??m E?ek) konu edebilen Manço, konu seçimi ve sözler anlam?nda da modern de?erlerle Anadolu’nun milli ve manevi de?erlerini sentezlemeye gayret etmi?tir. 1970’lerde büyük bir star olan ve ölene kadar da star kalan Manço, Anadolu Rock müzi?inin en popüler ve makbul ismi olmu?tur. Manço, Türkiye’deki her kesime hitap etmeyi ba?aran çok ba?ar?l? bir sanatç? profili ve unutulmaz söz ve besteleriyle, Anadolu Rock türünün adeta lokomotif ismi olmu?tur. Bu yönüyle, Cem Karaca gibi daha siyasi ve muhalif sol duru?u eserlerinde (Tamirci Ç?ra??, 1 May?s, Ceviz A?ac?) ve hayat?nda daha belirgin olan isimlerden farkl? olarak, kendisini ideolojik bir ak?mla özde?le?tirmemi?; hatta genellikle sol görü?lü zannedilse de, ilerleyen y?llarda siyasete merkez sa? çizgideki Do?ru Yol Partisi’nden giri? denemesi yapm??t?r. 

Manço’nun protest ve farkl? duru?una kar??n, ilginç bir ?ekilde ?ark?lar?ndaki milliyetçi e?ilimler belirgin ve dikkat çekicidir. Öyle ki, sanatç?, “Estergon Kalesi”, “Genç Osman” gibi ?ark?lar?nda Türk-Osmanl? tarihinden önemli olaylar? ve ki?ileri sanat?na konu etmi?, “Dönence”, “Lahburger” ve “2023” gibi ?ark?lar?nda ise Türk halklar?n?n gelece?ine dair mesajlar vermi?tir. Özellikle Sovyetler Birli?i’nin y?k?lmas?na do?ru gidilen 1980’lerin ba??nda yaz?lan ve Manço’nun Türkçü duru?unu yans?tan “Dönence” ?ark?s?, bu aç?dan oldukça önemlidir. ?ark?da geçen “Uzaklarda bir yerlerde güne?ler do?uyor”, “Kupkuru bir a?ac?n dal?y?m yapayaln?z” ve “Uzaklarda bir yerlerde türküler söyleniyor” gibi dizelerle, Sovyet (Rus) bask?s? alt?nda ya?ayan mazlum Türk halklar?na yönelik sembolik ve güçlü mesajlar verilmi? ve Türk Birli?i temas? i?lenmi?tir.

Sanatç?n?n bir di?er önemli özelli?i, yüksek düzeydeki kültürü ve zekâs? sayesinde geli?tirdi?i ilginç ve nevi ?ahs?na münhas?r ileti?im becerileriyle, kendisini tan?yan veya tan?mayan herkesle çok iyi ili?kiler kurmas?d?r. Manço, müzi?e yeni ba?lad??? y?llarda yabanc? sözlü eserlere a??rl?k vermi? ve yabanc? dilde k?rkbe?likler yay?nlam??t?r. Belçika ve Fransa’da bulundu?u bu ilk döneminde birçok önemli eser vermi?, ancak Türkiye’de kitlesel olarak tan?nacak kadar ?öhrete sahip olmam??t?r. Bu dönemin en önemli eserleri “Trip To A Fair”, “Flower of Love” ve “Bo?aziçi” gibi eserlerdir. 1970 y?l?nda yapt??? “Da?lar Da?lar” isimli çal??may? klasik kemençe sanatç?s? Cüneyd Orhon’la beraber gitar ve kemençeyi kar??l?kl? kullanarak kaydetmi? ve bu ?ark?yla Anadolu’da Manço efsanesini ba?latm??t?r. Bu plakla beraber patlama yapan Manço, bundan sonra y?llar boyunca ölümüne kadar zirveden inmemi?tir. 1970 y?l?ndan 1971 y?l?na gelene kadar bir y?l süreyle “Bar?? Manço & Ve” grubuyla çalm??t?r. 1971 y?l?nda, o dönemin en önemli grubu olan Mo?ollar’la birle?mi? ve MançoMongol grubunu kurmu?tur. Belki de Türk müzik tarihinin en önemli klasiklerinden olan “??te Hendek ??te Deve” çal??mas?, i?te bu dönemde ortaya ç?km??t?r.

Manço, Mo?ollar deneyimi sonras?, ölümüne kadar kendisine e?lik edecek olan Kurtalan Ekspres grubunu kurmu?tur. 1975 y?l?na kadar unutulmayan birçok k?rkbe?lik yay?nlayan Manço, ilk uzunçalar?n? ise 1975 y?l?nda yay?nlam??t?r. Bu albümde yer alan ve Cumhuriyet’in 100. y?l?n?n anlat?ld??? “2023” çal??mas?, Türk müzi?inin belki de en önemli enstrümantal üçlemesinin ilk çal??mas?d?r. Manço, bir sene sonra yurtd???na aç?lm?? ve orada “Baris Mancho” uzunçalar?n? yay?nlam??t?r. Bu uzunçalarda “Little Darlin”, “Nick the Chopper” gibi çok önemli eserler olmas?na ra?men, sanatç?, yurtd???nda bekledi?i ba?ar?y? kazanamam??t?r. Birkaç y?l üstüste gelen hastal?klar ve evlilik gibi nedenlerle albüm yay?nlamayan Manço, 1979 y?l?nda birçoklar? taraf?ndan Türk müzik tarihinin en önemli albümü kabul edilen “Yeni Bir Gün” adl? uzunçalar?n? yay?nlam??t?r. Dostu ama ayn? zamanda rakibi olan Cem Karaca’n?n da Türkiye’den siyasal sebepler sonucu gitmesi sonucunda, Türkiye’de adeta tek tabanca olarak kalm?? ve ününe ün katm??t?r.

Sanatç?, 1986 y?l?na kadar Kurtalan Ekspres ile beraber üç albüm daha yay?nlam??t?r. 1986’da ç?kard??? “De?mesin Ya?l? Boya” pla??yla Kurtalan Ekspres’i albümlerden yava? yava? çekme plan?n? uygulamaya koymu?tur. Bunun nedeni, geli?en bilgisayar teknolojileri nedeniyle grup müzi?ini arka plana atmas?d?r. Bu durum, fanatik hayranlar?nda tepki yaratm?? ama yine de Manço efsanesini geriletmemi?tir. Manço, 1995 y?l?nda yay?nlad??? son albüme kadar bu formatla ve daha çok bilgisayar odakl? olarak bestelerine devam etmi?tir. 1999 y?l?nda “Kaplumba?an?n Dönü?ü” isimli albümünü yay?nlayamadan plak ?irketinin bask?s? sonucu “Mançoloji” isimli nostalji albümünün kay?tlar?na girmi?tir. Bu kay?tlar esnas?nda beklenmedik bir ?ekilde hayata veda etmi?tir.

Bar?? Manço hakk?nda söylenebilecek son söz, kendisinin Anadolu Rock müzi?ini yaratan ve geli?tiren gerçek bir sanat efsanesi oldu?udur. Manço, her yönüyle farkl? ve star bir isim olmu?; dahas?, Türkiye gibi muhafazakar bir ülkede bile, kendisini halka sevdirmeyi ve sayd?rmay? ba?arm??t?r. Sanatç?n?n ününün Türkiye ile s?n?rl? kalmas? ise, hem Türk sanatç?lar?n yurtd???nda ba?ar?l? olabilmelerinin ne kadar zor oldu?unun ispat?, hem de Türkiye’nin bu alandaki yetersiz birikiminin göstergesidir. Anadolu Rock müzi?i ise, Türkiye’nin güçlü tarihsel de?erleri ile modern de?erlerin do?ru sentezi durumunda nas?l bir sinerjinin yarat?labilece?ini gösteren çok önemli bir müzik deneyimidir. Bu deneyim, her zaman Do?u ile Bat? aras?nda bir köprü i?levi gören tezatlar ülkesi Türkiye’de, asl?nda her alanda (iç siyaset, d?? politika, din-laiklik ili?kisi vs.) uygulanabilecek bir stratejinin müzik alan?nda en do?ru ve ba?ar?l? örne?idir. Bu nedenle, yobazl??a veya otoriterli?e teslim olan siyasetçilerimizin Manço’dan ve arkada?lar?ndan alacaklar? çok ders vard?r… Zira Türkiyede toplumsal bar??, ancak ve ancak modernlik ile gelene?in sentezi sonucunda sa?lanabilir...

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?

[1] Bak?n?z; https://www.youtube.com/watch?v=hSNqUA_ONsM.

[2] Birkaç örnek için;

[3] Hakk?nda bilgiler için; https://tr.wikipedia.org/wiki/Bar%C4%B1%C5%9F_Man%C3%A7o.