TUTORIAL IT

Annales Tarih Okulu veya k?saca Annales, ismini 1946’dan itibaren yay?nlanmaya ba?layan “Annales: Economies, Sociétés, Civilisations” dergisinden al?r. Asl?nda Annales okulunun öncüsü kabul edilebilecek olan “Annales d’Histoire Economique et Sociale” dergisi, ilk olarak 1929 y?l?nda Marc Bloch ve Lucien Febvre taraf?ndan yay?nlanmaya ba?lam??t?r. Ancak Annales okulunun esas ?eklini almas?, ?kinci Dünya Sava?? sonras? ç?kard?klar? yeni dergi ve Fernand Braudel’in harekete kat?lmas?yla olmu?tur. Derginin ç?kmas?yla beraber, 1947 y?l?ndan itibaren Ecole des Hautes Etudes on Sciences Sociales çevresinde kümelenen Annales tarihçileri, yapt?klar? yenilikçi yay?nlar ve kulland?klar? özgün metotlarla Histoire Sorbonniste’i sarsm?? ve hatta y?km??t?r. Annales okulunun en çok ön plana ç?kan isimleri Marc Bloch, Lucien Febvre, Fernand Braudel, Emmanuel Le Roy Ladurie, Jacques Le Goff ve Georges Duby’dir. Disiplinleraras? etkile?im ve payla??ma verdi?i önem ve tarih bilimine sosyal bilim ö?eleri katmas? bak?m?ndan tarih disiplinine büyük katk?da bulunmu?, ülkemizde de Ömer Lütfi Barkan ve Halil ?nalc?k gibi önemli temsilcileri bulunan Annales tarih okuluna ?imdi daha yak?ndan göz atal?m.

Annales okulunun en önemli özelli?i, Frans?z Ayd?nlanmas?’na kadar egemen olmu?, tarihi, bireysel ve özel olaylarla aç?klama tekni?ini tamamen y?kmak ve yap?sal bir düzleme oturtmakt?r. Marksizm’den fazlas?yla etkilenmelerine ra?men, Bloch ve Febrve, çal??malar?nda, tarihi, yaln?zca felsefi ya da ekonomik determinist bir perspektiften de?il, demografik (nüfus bilimi), co?rafya ve iklime dayal?, dilbilimsel, kültürel ve antropolojik bir çok yönden ele alarak bütünsel bir tarih anlay??? ortaya koymaya çal??m??lard?r. Bloch ve Febrve’in çal??malar?n? daha da ileri götüren Fernand Braudel, “toplumsal olgular?n alg?lanmas?n?n bütünüyle yeni bir yolunu” aram?? ve tekil özne ve olguyu toplumsal aç?klamada merkezi ö?e olmaktan ç?karm??t?r (Clark, 1991: 238). Braudel’e göre; tarihsel olaylar ve dönü?ümler bir arada toplanm?? farkl? bir çok yap?sal ko?ulun gücüyle meydana gelmekte ve aktörler ile olaylar, ancak bu ko?ullar içerisinde anlam kazanabilmektedir. Braudel, Annales’ci bir bak?? aç?s?yla tarihi ?u sözlerle tan?mlam??t?r; “T?pk? satrançta binlerce hamle kombinasyonu olmas? gibi, her zaman de?i?en, yine de her zaman ayn? olan, monoton bir oyun” (Clark, 1991: 239). Histoire Sorbonniste’in k?s?r pozitivizmini y?kmak için yola ç?kan Bloch ve Febvre, Strasbourg Üniversitesi çat?s? alt?nda yapt?klar? ilk çal??malarda, tarihsel figürleri ba??ms?z bireyler olarak almak yerine, onlar? ça?dan ça?a de?i?en mantalitelerin uzant?s? olarak incelemi?lerdir. Bu do?rultuda, Lucien Febvre’in Martin Luther ve Rabelais üzerine yapt??? çal??malar (mesela The Problem of Unbelief in the Sixteenth Century) önemlidir. Marc Bloch’un 1939 y?l?nda yay?mlanan Feudal Society isimli eseri ise, feodal dönemin ekonomik, siyasi, teknolojik ve psikolojik özelliklerini birbirine ba?layan ilk kapsaml? Annales kitab?d?r.

?kinci Dünya Sava?? sonras? Braudel’in ipleri eline almas?yla, felsefe, demografi, ekonomi, antropoloji, dilbilim, sosyal psikoloji ve sosyoloji gibi birçok bilimden ilham alan Annales’ciler, önce Fransa’da, daha sonra da tüm dünyada yeni tarih anlay??lar?yla popüler olmu?lard?r. Bu dönemde, Braudel ünlü eseri The Mediterranean’?, Ladurie de bir di?er Annales ba?yap?t? olan Languedoc’u yay?nlam??t?r. Bu dönemde Braudel etkisiyle ortaya ç?kan bir di?er e?ilim ise, tarihi, anlaml? bir bütün olu?turacak çoklu sosyal zamanlar olarak ele almakt?r. ?lk olarak, klasik tarihin ele ald??? k?sa zamana dayal? olaylar ve ki?iler vard?r (lhistoire èvènementielle). Geleneksel tarih anlat?m?, bu gibi k?sa süreli olay ve ki?iler üzerinde yo?unla?maktad?r ve bu nedenle makro çerçeveyi görmeyi engellemektedir. ?kinci olarak, Braudel’in “konjonktürler zaman?” ad?n? verdi?i ara (intermediate) tarih bölümleri vard?r (lhistoire conjoncturelle). Ekonomik, siyasal, demografik, be?eri geli?melerin ve de?i?melerin ele al?nd??? bu ara dönemler de, tarihi anlamak için yetersizdir. Braudel’in esas üzerinde durdu?u “lhistoire structurelle” ya da “la longue durée” ise, tarihçiye yüzy?llar? a?an ve toplumsal de?i?imleri anlamak için dura?an bir perspektif sunan, biyolojik, co?rafi, fiziksel ve iklimsel yap?sal faktörlerdir. Bu üçüncü yöntemden hareketle, Braudel, "Akdeniz medeniyeti"ni, de?i?en iklim ve bitki örtüsü ve 2. Philip döneminde ya?anan demografik, sosyoekonomik ve ticari de?i?imlerle aç?klar. Tarihi olaylarla aç?klaman?n ne derece yetersiz olaca??n? ve yap?salc?l???n önemini, Braudel, Brezilya’da gördü?ü ate? böceklerinden etkilenerek ?u sözlerle aç?klam??t?r; “Gerçek bir ayd?nl?kla geceyi ayd?nlatmaks?z?n soluk ???klar? parlad?, söndü, yeniden parlad? onlar?n. Olaylar da böyledir; parlakl?klar?n?n arkas?nda karanl??? bar?nd?r?rlar.” (Clark, 1991: 244). Di?er insanlar?n aksine, sosyal bilimcilerin ve özellikle tarihçilerin günlük olup bitenlerin ötesini dü?ünmeleri gerekti?ine inanan Braudel, gerçek tarihin i?te bu çok farkl? alanlarda ortaya ç?kan tarihsel yap?sal ko?ullarda yaz?l? oldu?una inan?r. Tarihi "küçük ölçekli tesadüfler anlat?s?" olmaktan ç?karacak olansa yap?salc? tarihçilerdir. Tarihin aktörleri ki?iler de?il, i?te bu binlerce y?ll?k birikimin sonucu olu?an çe?itli ko?ullard?r. Braudel’in dü?üncesinde, bu üçlü tarih klasifikasyonu hiyerar?iktir ve olaylardan yani en az önemli, en de?ersiz olanlardan en de?erli olan la longue durée’ye do?ru bir s?ralama yap?lm??t?r. Braudel, tarihte bireyin önemsizli?ini ?öyle ifade eder; "...Bireyi dü?ünürken, her zaman onun çok az pay? oldu?u bir kadere tutsak olmu? olarak, uzun dönemli tarihin sonsuz perspektiflerinin önündeki ve arkas?ndaki uzakl?kta yay?lm?? oldu?u bir manzarayla kayna?m?? olarak dü?ünmeye meyilliyim. Benim aç?mdan tarihsel analizde, do?ru ya da yanl??, uzun dönem her zaman nihayette kazan?r" (Clark, 1991: 246).

Annales tarihçilerinin hayran olunacak en önemli özelliklerinden birisi de, tarihi derinle?tirmek ve canland?rmak ad?na eklektisizme kap?y? açmalar? ve türde? disiplinlerden yararlanmalar?d?r. Mesela Emmanuel Le Roy Ladurie, Bloch ve Febvre’den ald??? mirasla, Braudel’in pek önem vermedi?i dilbilim konusunda önemli aç?l?mlar yapm??t?r. Bu nedenle, Braudel sonras? Annales okulu çal??malar?nda Saussure’cü dilbilimci yakla??m?n daha ön plana ç?kt??? söylenebilir. Sonuç olarak, Annales tarih okulu, post-yap?salc?lar?n daha sonra tamamen y?kacaklar? klasik tarih söylemini sarsm?? ve öznenin ortadan kald?r?lmas?n? entelektüel bir amaç haline getirecek olan Foucault, Althusser, Lacan gibi dü?ünürleri fazlas?yla etkilemi?tir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMEC?